Στην διαρκώς εξελισσόμενη ψηφιακή εποχή μας, όπου η τεχνολογία επηρεάζει σχεδόν κάθε πτυχή της καθημερινής μας ζωής, o Παγκόσμιος Ιστός οφείλει να είναι προσβάσιμος και χωρίς αποκλεισμούς. Επιπλέον, μετά και την εμπειρία της πανδημίας COVID19 οι ψηφιακές υπηρεσίες έχουν γίνει ακόμη πιο σημαντικές, αυξάνοντας την εξάρτηση από τις διαδικτυακές πλατφόρμες για δημόσιες υπηρεσίες, συναλλαγές, ενημέρωση, επικοινωνία, εκπαίδευση και ψυχαγωγία.
Καθώς οι κυβερνήσεις παγκοσμίως μεταβαίνουν όλο και περισσότερο σε ψηφιακές υπηρεσίες (πολλές από τις οποίες δεν παρέχονται πλέον με φυσική παρουσία), η ανάγκη για την εξασφάλιση ισότιμης πρόσβασης σε αυτού του είδους υπηρεσιών για όλους τους πολίτες, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με νευροαναπτυξιακές διαταραχές όπως η Διαταραχή του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ), έχει καταστεί επιτακτική ανάγκη.
Η νευροαναπτυξιακή Διαταραχή του Αυτιστικού Φάσματος δυσχεραίνει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι συμπεριφέρονται, επικοινωνούν και αλληλοεπιδρούν. Χαρακτηρίζεται από ένα ευρύ φάσμα συμπτωμάτων, όπως δυσκολίες στην επικοινωνία, επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές και περιορισμένα, ή εμμονικά εστιασμένα ενδιαφέροντα. Περίπου 1 στα 100 άτομα στην Ελλάδα βρίσκεται στο αυτιστικό φάσμα, που συνιστά έναν υψηλότερο επιπολασμό από τον παγκόσμιο μέσο όρο του 1 στα 160. Η ΔΑΦ είναι ισόβια, δεν θεραπεύεται, και τα άτομα που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού συναντούν σοβαρά εμπόδια στην καθημερινή τους ζωή. Ωστόσο, με την κατάλληλη υποστήριξη, τα άτομα με αυτισμό, και ιδιαιτερα εκείνα με μέση και υψηλή λειτουργικότητα μπορούν να ευδοκιμήσουν, να ενταχθούν στην κοινωνία και να συμμετάσχουν ισότιμα σε αυτήν.
Ένας σημαντικός τρόπος υποστήριξης των ατόμων με αυτισμό είναι η δημιουργία φιλικού προς τον αυτισμό περιβάλλοντος. Η φιλικότητα προς τον αυτισμό είναι μια πολύπλευρη έννοια που περιλαμβάνει διάφορες στρατηγικές και διευκολύνσεις που αποσκοπούν στη δημιουργία ενός πιο συμπεριληπτικού και φιλόξενου περιβάλλοντος για τα άτομα στο φάσμα. Αναγνωρίζει ότι ο αυτισμός δεν είναι μια διαταραχή που επηρεάζει όλα τα άτομα με τον ίδιο τρόπο, αλλά αντιθέτως ένα φάσμα, ισχυρών δυνατοτήτων/δυσκολιών με εξαιρετικά διαφοροποιημένη εξειδίκευση σε κάθε άτομο, και συνακόλουθα σοβαρών προκλήσεων. Η φιλικότητα προς τον αυτισμό μπορεί να εφαρμοστεί σε διάφορους τομείς και περιβάλλοντα: Σχολεία, σε χώρους εργασίας, δημόσιους χώρους και υπηρεσίες, μεταφορές, υγειονομική περίθαλψη και φυσικά ψηφιακές υπηρεσίες, δημιουργώντας συνθήκες προσβασιμότητας και αίροντας τους αποκλεισμούς. Ειδικότερα, προκειμένου να προωθηθεί η φιλικότητα προς τον αυτισμό σε ένα ψηφιακό πλαίσιο, είναι σημαντικό να ληφθεί υπόψη ένα ευρύ φάσμα παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων των αισθητηριακών ευαισθησιών, των προτιμήσεων επικοινωνίας και των διαφορών γνωστικής επεξεργασίας των ατόμων αυτών.
Οι ψηφιακές υπηρεσίες μπορούν να προσφέρουν πολλά οφέλη στα άτομα με ΔΑΦ, όπως ευελιξία, ευκολία, ανωνυμία και εξατομίκευση. Τα άτομα με ΔΑΦ, όπως έχουν καταδείξει προηγούμενες έρευνες, συχνά αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών και υπηρεσιών, ιδίως σε πολύπλοκους ιστότοπους λόγω των αδυναμιών της εκτελεστικής λειτουργίας του εγκεφάλου τους, των αισθητηριακών ευαισθησιών και των δυσκολιών κοινωνικής επικοινωνίας. Οι προκλήσεις είναι πολλές και σημαντικές: η διαχείριση της πολυπλοκότητας, η απρόβλεπτη, για αυτούς, λειτουργία, η απόσπαση της προσοχής – ακόμη και ο διαδικτυακός εκφοβισμός.
Οι κυβερνητικές πύλες που παρέχουν ψηφιακές υπηρεσίες με ασαφή πλοήγηση, συγκεχυμένη διάταξη και γραφειοκρατική γλώσσα μπορεί να αυξήσουν το άγχος και να εμποδίσουν την ολοκλήρωση των εργασιών που έχουν τεθεί ως στόχος (που αποτελεί την βασική μετρική της προσβασιμότητας). Η βελτίωση της προσβασιμότητας, συνεπώς, έχει εκτεταμένα οφέλη για αυτή την ομάδα, βελτιώνοντας την πρόσβαση σε υπηρεσίες, μειώνοντας την εξάρτηση από τους φροντιστές και προωθώντας την ένταξη.
Στην Ελλάδα, η κυβέρνηση έχει αναγνωρίσει τις δυνατότητες των διαδικτυακών πλατφορμών για την ενίσχυση της προσβασιμότητας, της αποτελεσματικότητας και της ευκολίας στην παροχή των δημόσιων υπηρεσιών. Η διαδικτυακή πύλη www.gov.gr αποτελεί κεντρική πρωτοβουλία σε αυτόν τον ψηφιακό μετασχηματισμό, προσφέροντας στους πολίτες μια πύλη πρόσβασης σε ένα ευρύ φάσμα κυβερνητικών υπηρεσιών και πόρων. Η Πύλη η οποία ξεκίνησε το 2019, φιλοξενεί 1580+ διαδικτυακές δημόσιες υπηρεσίες (πολλές από τις οποίες διεκπεραιώνονται μέσω παραπομπής στις ιστοσελίδες των αρμόδιων δημοσίων υπηρεσιών), από την υποβολή φορολογικών δηλώσεων έως τα ραντεβού για την υγειονομική περίθαλψη, τις εγγραφές στην εκπαίδευση έως τις αιτήσεις για ζωτικής σημασίας έγγραφα. Η πύλη έχει τη δυνατότητα να εξορθολογίσει βασικές υπηρεσίες και να μειώσει τη γραφειοκρατία που συχνά αποτρέπει τους πολίτες από το να ασχοληθούν με αυτές τις διαδικασίες. Αποτελεί ένα καλό παράδειγμα ψηφιακής αριστείας.
Ωστόσο, κατά την επιδίωξη της ψηφιακής αριστείας, είναι ζωτικής σημασίας να μην αφήσουμε πίσω εκείνους που μπορεί να αντιμετωπίζουν εμπόδια στην πρόσβαση, ιδίως τα άτομα με νευροαναπτυξιακές διαταραχές όπως ο αυτισμός. Η προσβασιμότητα και η φιλικότητα προς το χρήστη των ψηφιακών πλατφορμών, όπως η www.gov.gr, είναι καθοριστικής σημασίας για να διασφαλιστεί ότι κάθε πολίτης, ανεξάρτητα από το γνωστικό ή αισθητηριακό προφίλ του, μπορεί να επωφεληθεί από τις παρεχόμενες υπηρεσίες. Το γενικό επίπεδο προσβασιμότητας της πύλης κρίνεται ως πολύ καλό, αλλά είναι σημαντικό να εξεταστεί πώς μπορεί να γίνει πιο φιλική ειδικά προς τον αυτισμό, χωρίς βλάβη της γενικότητας. Μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μία καλύτερη Εμπειρία Χρήστη για το σύνολο του πληθυσμού.
Η παρούσα μελέτη έχει ως όραμα την δέσμευση για τη δημιουργία μιας κοινωνίας στην Ελλάδα όπου κανείς δεν θα μένει πίσω, όπου κάθε πολίτης, ανεξαρτήτως της νευροδιαφορετικότητάς του, θα μπορεί με αυτοπεποίθηση να έχει πρόσβαση και να χρησιμοποιεί αποτελεσματικά τις δημόσιες ψηφιακές υπηρεσίες.
Ο στόχος μας είναι συγκεκριμένος και σαφής: να προσφέρουμε πρακτικές, τεκμηριωμένες συστάσεις και βέλτιστες πρακτικές που μπορούν που μπορούν να λειτουργήσουν ως καταλύτης για απτές βελτιώσεις στην πύλη www.gov.gr, και καθιστώντας την ακόμη πιο προσβάσιμη και συμπεριληπτική, αποδεικνύοντας πώς οι δημόσιες ψηφιακές υπηρεσίες μπορούν να προσαρμοστούν ώστε να ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερες ανάγκες των ατόμων στο φάσμα του αυτισμού. Οι επί μέρους βασικοί μας στόχοι είναι:
- Να μειωθούν οι παράγοντες που προκαλούν άγχος,
- Να υποστηριχθεί η ανεξάρτητη ολοκλήρωση εργασιών, και
- Να διασφαλιστεί ότι οι πολίτες με αυτισμό μπορούν να χρησιμοποιούν αποτελεσματικά το www.gov.gr, σήμερα και στο μέλλον.
Για να επιτευχθεί αυτό απαιτείται ενσυναίσθηση από όλους τους εμπλεκομένους, ανθρωποκεντρικός σχεδιασμός, και αυστηρή σχεδιαστική προσέγγιση, η οποία να ανταποκρίνεται στα αυτιστικά γνωστικά πρότυπα, να εξισορροπεί τη δομή και την ευελιξία και να συνεκτιμά ευέλικτα τη συμπερίληψη έναντι της συμμόρφωσης.
Οι κατευθυντήριες γραμμές της παρούσας μελέτης βασίζονται στις βέλτιστες πρακτικές στον σχεδιασμό ιστοσελίδων φιλικών προς τον αυτισμό. Καλύπτουν και αναλύουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, όπως:
- Προσβασιμότητα: Η πύλη θα πρέπει να είναι προσβάσιμη σε άτομα με κάθε είδους αναπηρία, συμπεριλαμβανομένου του αυτισμού. Αυτό σημαίνει ότι η πύλη θα πρέπει να είναι εύκολη στην πλοήγηση και τη χρήση, ακόμη και για άτομα που δυσκολεύονται να χρησιμοποιήσουν υπολογιστή ή κινητή συσκευή.
- Ευχρηστία: Η πύλη θα πρέπει να είναι εύχρηστη για άτομα όλων των ικανοτήτων. Αυτό σημαίνει ότι η πύλη θα πρέπει να είναι καλά οργανωμένη και εύκολα κατανοητή. Το κείμενο θα πρέπει να είναι σαφές και συνοπτικό και οι οδηγίες θα πρέπει να είναι εύκολο να ακολουθηθούν.
- Συμμετοχικότητα: Η πύλη θα πρέπει να ενθαρρύνει τα άτομα με αυτισμό και τις οικογένειές τους. Αυτό σημαίνει ότι η πύλη θα πρέπει να αποφεύγει τη χρήση γλώσσας ή εικόνων που δυσκολεύουν, προσβάλλουν ή πληγώνουν τα άτομα με αυτισμό.
Η μελέτη περιέχει ευρετικές (heuristic) αξιολογήσεις του www.gov.gr από εμπειρογνώμονες, δοκιμές χρηστών με άτομα με ΔΑΦ και βασίζεται σε μαρτυρίες από πρώτο χέρι ατόμων με αυτισμό, για τον εντοπισμό σημείων που προκαλούν προβλήματα, συνεντεύξεις με ερευνητές του αυτισμού, και όποιους άλλους μπορούν να παράσχουν πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με το πλαίσιο. Οι συστάσεις ευθυγραμμίζονται με τις κατευθυντήριες γραμμές της Πρωτοβουλίας για την Προσβασιιότητα στον Παγκόσσιο Ιστό, της Κοινοπραξίας Παγκόσμιου Ιστού (World Wide Web Consortium – W3C) για την προσβασιμότητα του περιεχομένου του Ιστού και τα ερευνητικά πρότυπα για σχεδιασμό φιλικό προς τον αυτισμό.
Η μελέτη είναι οργανωμένη σε 9 κεφάλαια που εστιάζουν:
- Στη μεθοδολογία που ακολουθείται
- Στην κατανόηση της διαταραχής του αυτιστικού φάσματος, που είναι απαραίτητη για την υλοποίηση της φιλικότητας της Πύλης
- Στα διεθνή πρότυπα και κανονισμούς προσβασιμότητας στον Ιστό, όπως το WCAG
- Στην λεπτομερή διάγνωση της Πύλης, τις κατευθυντήριες γραμμές και τις προτάσεις βελτίωσης
- Στην μεθοδολογία δοκιμών χρηστών και την ανατροφοδότηση (feedback)
- Στην στρατηγική και το σχέδιο υλοποίησης των βελτιώσεων
- Σε κατευθυντήριες γραμμές για εξαρχής υλοποίηση φιλική στον αυτισμό
- Στα κύρια συμπεράσματα που εξάγονται
Υπάρχουν επίσης παραρτήματα με αναλυτική βιβλιογραφία και γλωσσάρι προσβασιμότητας Οι κατευθυντήριες γραμμές της μελέτης αποτελούν απλώς ένα σημείο εκκίνησης. Υπάρχουν πάντα περισσότερα που μπορούν να γίνουν για να γίνει η Πύλη Ψηφιακών υπηρεσιών www.gov.gr πιο φιλική προς τον αυτισμό. Ωστόσο, αυτές οι κατευθυντήριες γραμμές παρέχουν μια σταθερή βάση για να γίνει η πύλη πιο προσβάσιμη, εύχρηστη και χωρίς αποκλεισμούς για τα άτομα με αυτισμό και τις οικογένειές τους.
Με επίκεντρο την πύλη www.gov.gr, η παρούσα μελέτη φιλοδοξεί να παρέχει ένα συνεκτικό πλαίσιο κατευθυντήριων γραμμών που θα χρησιμεύσουν ως σημείο αναφοράς της Διοίκησης και για άλλες σελίδες και πύλες του Ιστού. Μπορούν να αποτελέσουν την αιχμή του δόρατος για μια ευρύτερη διαβούλευση σχετικά με την ένταξη στις υπηρεσίες ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, επιταχύνοντας την πραγμάτωση της υπόσχεσης της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης για την παροχή δημόσιων υπηρεσιών χωρίς αποκλεισμούς.
Στο ταξίδι της Ελλάδας προς μια ψηφιακή κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς, ευελπιστούμε ότι η μελέτη αυτή θα αποτελέσει ουσιαστικό βοήθημα όχι μόνο για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής της ελληνικής κυβέρνησης, τους ψηφιακούς σχεδιαστές, αλλά και όλους τους δημόσιους λειτουργούς, καθώς και τους άλλους παρόχους υπηρεσιών στον Ιστό. Με ρεαλιστικές λύσεις και με ενσυναίσθηση (έναν όρο που ακόμη και σήμερα, πολλοί διορθωτές κειμένου δεν αναγνωρίζουν!) μπορούμε να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητες της τεχνολογίας για την ενδυνάμωση όλων των πολιτών, ανεξαρτήτως νευροαναπτυξιακού ή λειτουργικού προφίλ. Μαζί, μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα ψηφιακό τοπίο πιο προσβάσιμο, δίκαιο και φιλικό προς τον αυτισμό, διασφαλίζοντας ότι κανείς δεν θα μείνει πίσω στην εποχή της ψηφιακής διακυβέρνησης.
